Μότσαρτ: Μαθαίνω για τον συνθέτη

Μότσαρτ: Ποιος δεν έχει ακούσει το όνομά του; Ένα όνομα που έχει συνδεθεί με την κλασική μουσική, με τον ορισμό του παιδί-θαύματος, ή ακόμα και με την οικουμενική δύναμη της μουσικής.

ΒΟΛΦΓΚΑΝΓΚ ΑΜΑΝΤΕΟΥΣ ΜΟΤΣΑΡΤ – WOLFGANG AMADEUS MOZART
Αυστρία, 1756 – 1791

Περιεχόμενα

Βιογραφικά στοιχεία

Το σπίτι στο Saltzburg όπου γεννήθηκε ο Μότσαρτ. Σήμερα λειτουργεί ως μουσείο.

Ο Μότσαρτ γεννήθηκε στις 27 Ιανουαρίου του 1756 στο Σάλτσμπουργκ της σημερινής Αυστρίας. Γονείς του η Άννα – Μαρία και ο Λεοπόλδος Μότσαρτ, μουσικός και μουσικοδιδάσκαλος.

Όταν ο Βολφγκανγκ ήταν τριών χρονών η κατά πέντε χρόνια μεγαλύτερη αδερφή του Μαρία-Άννα, που την αποκαλούσαν Νανέρλ, μάθαινε ήδη μουσική από τον πατέρα της. Αυτή ενθάρρυνε τον μικρό Μότσαρτ να παίξει μαζί της στο πιάνο, οπότε και αποκαλύφθηκε το μουσικό του ταλέντο.
Από τότε ο πατέρας τους ανέλαβε την μουσική εκπαίδευση και των δύο παιδιών, ενώ παράλληλα τους δίδαξε γλώσσα, μαθηματικά και άλλες βασικές γνώσεις.

Ο Μότσαρτ με τον πατέρα του και την αδερφή του στο τσέμπαλο

Στα πέντε του χρόνια ο μικρός Μότσαρτ έπαιζε ήδη τσέμπαλο (μουσικό όργανο – πρόγονος του σημερινού πιάνου) και έγραψε τις πρώτες του συνθέσεις. Λίγο αργότερα, όταν ήταν έξι χρονών, ξεκίνησε με τον πατέρα και την αδερφή του για ένα μεγάλο ταξίδι στην Ευρώπη, δίνοντας συναυλίες για τους φιλόμουσους αριστοκράτες της εποχής. Οι τρεις τους συνέχισαν να ταξιδεύουν για την επόμενη δεκαετία, μέχρι που ο Μότσαρτ έγινε πια 17 χρονών και ακολούθησε την προσωπική του καριέρα.

Salzburg σημαίνει “πύργος από αλάτι”. Πράγματι, στην περιοχή υπάρχει ορυκτό αλάτι, όπως επίσης και ένας λευκός πύργος που υψώνεται στον λόφο της πόλης.

Το Σάλτσμπουργκ, η πόλη της Αυστρίας όπου γεννήθηκε ο Μότσαρτ, έλκει κάθε χρόνο εκατομμύρια τουρίστες που θέλουν να δουν από κοντά τη γεννέτειρα του συνθέτη.
Ο Μότσαρτ όμως δεν έζησε μόνο εκεί. Ταξίδεψε, με άμαξα φυσικά, σε όλη την Ευρώπη, γνώρισε άλλους σπουδαίους μουσικούς της εποχής του και έγινε γνωστός δίνοντας παραστάσεις. Στα 21 του χρόνια αποφάσισε να μείνει στην Βιέννη, τόπο κατοικίας του μέχρι τον θάνατο του, στις 5 Δεκεμβρίου 1791.
Ο Μότσαρτ πρόλαβε όσο ζούσε να αναγνωριστεί ως συνθέτης και πιανίστας τόσο από άλλους μουσικούς της εποχής του όσο και από το ευρύτερο κοινό. Παρ’όλ’αυτά τα τελευταία χρόνια της ζωής του ήταν αρκετά δύσκολα, με προβλήματα οικονομικής φύσεως και υγείας.

18ος αιώνας: η εποχή του Μότσαρτ

Ο Μότσαρτ (1756-1791) έζησε σε μια εποχή όπου τέχνες όπως η μουσική και η ζωγραφική, αλλά και η μόδα της εποχής στην ενδυμασία ή την αρχιτεκτονική ήταν επηρεασμένες από την Ανατολή.
Η Οθωμανική αυτοκρατορία από αιώνες πριν ήταν παρούσα στην Ευρώπη στέλνοντας στρατιωτικές δυνάμεις και πολιορκώντας ακόμα και την Βιέννη. Μπορεί τελικά ο τουρκικός στρατός να μην κατέκτησε την τόσο σημαντική αυτή πόλη, αλλά τα χρώματα, τα στολίδια και τα διακοσμητικά μοτίβα θεωρήθηκαν ως εξωτικά και κατάφεραν να κατακτήσουν το γούστο της αριστοκρατίας.
Μάλιστα ένα είδος μουσικής όπου αυτό φαίνεται ξεκάθαρα είναι και η όπερα: τίτλοι όπως “Απαγωγή από το Σεράι” εκτός από την ίδια την υπόθεση, τα σκηνικά και τα κοστούμια αντλούν το υλικό τους από την Ανατολή.

Όσον αφορά την μουσική, οι στρατιωτικές μπάντες των Γενίτσαρων (Janissarie) που πέρασαν από τις ευρωπαϊκές μητροπόλεις έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση στους βιεννέζους (ένας από τους οποίους ήταν και ο Μότσαρτ): ο έντονος ρυθμός των εμβατηρίων, η ένταση και οι χρωματιστές στολές ενέπνευσαν τους ευρωπαίους συνθέτες, που προσπάθησαν να μιμηθούν τον ήχο τους. Έτσι, μεταξύ άλλων, πολλές από τις συνθέσεις τους ονομάστηκαν “τουρκικά εμβατήρια”, όπως το Alla turca.

Κάνε κλικ στην εικόνα για να μάθεις περισσότερα για το March alla Turca και να ακούσεις διάφορες ερμηνείες του!

“Κλασική μουσική” και “κλασική εποχή”!

Η κλασική μουσική είναι ένα είδος μουσικής που συνήθως αναφέρεται σε μουσικά έργα προηγούμενων αιώνων τα οποία ακόμα και σήμερα μας αρέσουν και τα ακούμε συχνά. Με τον ίδιο τρόπο θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ένα ρούχο “κλασικό” γιατί μπορεί να το έραψε και να το φορούσε η γιαγιά μας, αλλά δεν έχει ξεπεραστεί, μπορούμε να το φορέσουμε και εμείς σήμερα. Πάμε τώρα στην ιστορία της μουσικής: στο σχολείο μελετάμε περιόδους όπως την “αρχαία”, την “βυζαντινή”, την “σύγχρονη”, κλπ. Αντίστοιχα μπορούμε να μελετήσουμε την μουσική της αρχαιότητας, την βυζαντινή μουσική, την σύγχρονη μουσική, κλπ. Στην περίοδο περίπου από το 1750 (λίγο πριν γεννηθεί ο Μότσαρτ) μέχρι το 1820 (λίγο πριν πεθάνει ο Μπετόβεν) αντιστοιχεί η “κλασική εποχή”.
Η μουσική της εποχής αυτής έχει χαρακτηριστικά που ξεχωρίζουν από την προηγούμενη (την εποχή του “μπαρόκ”) και την επόμενη (την “ρομαντική” εποχή). Πώς μοιάζει η μουσική της κλασικής εποχής; Σαν τη μουσική του Μότσαρτ!
Ο Μότσαρτ, Ο Χάυντν και ο Μπετόβεν ήταν πολύ της μόδας τότε! … αν και ο τελευταίος ξέφυγε λίγο και άρχισε να κάνει τα δικά του. Παραήταν σύγχρονος και έτσι δημιούργησε σιγά-σιγά ένα καινούριο στυλ που χαρακτηρίζει την επόμενη περίοδο της μουσικής, την ρομαντική.

Το έργο του Μότσαρτ

O Μότσαρτ έζησε μόλις 35 χρόνια. Παρ’όλ’αυτά άφησε πάνω από 600 συνθέσεις, που περιλαμβάνουν όλα τα είδη μουσικής: έργα για σόλο όργανο ή για μικρά σύνολα όπως κουαρτέτα, κονσέρτα, συμφωνίες, όπερες, θρησκευτική μουσική, χορωδιακά έργα, κ.α. Πού να προλάβει να τα ακούσει κανείς όλα!

Κι όμως, η μουσική του είναι τόσο γνωστή, που όλοι έχουμε ακούσει κάτι δικό του.

Για δοκίμασε, σίγουρα θα έχεις ακούσει αυτήν την μελωδία

…ή αυτήν

…και σίγουρα και αυτήν:

Τώρα ξέρεις πως όλα αυτά είναι μουσικές ιδέες που έγραψε ο Μότσαρτ στα τετράδιά του χρησιμοποιώντας την γλώσσα της μουσικής.
Ο ίδιος δεν ζει πλέον, όμως τα κείμενα έχουν σωθεί και έχουν τυπωθεί και κυκλοφορήσει σε όλον τον κόσμο, ώστε όλοι οι μουσικοί να μπορούν να τα απολαμβάνουν. Και εμείς μαζί τους!

Στην σελίδα 61 του Β’ μέρους του βιβλίου “Μέσα απ’το τραγούδι” μπορείς να βρεις και να τραγουδήσεις ένα όμορφο νανούρισμα του Μότσαρτ.

Άκου!

Όπως είπαμε, χρειάζονται μάλλον μερικοί μήνες για να ακούσουμε όλα τα έργα του Μότσαρτ. Ας κάνουμε μια αρχή με μερικά αποσπάσματα από τα πιο γνωστά, και όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να βρει στο διαδίκτυο και στην δισκογραφία πολλά περισσότερα!

Βίντεο 1 – Συμφωνία Νο.40

Η Συμφωνία είναι ένα έργο για ορχήστρα. Εδώ ακούμε ένα απόσπασμα με το χαρακτηριστικό θέμα από την πιο γνωστή συμφωνία του Μότσαρτ, τη Νο.40 (από τις 41 που έγραψε). Ίσως έχεις ακούσει ένα κομμάτι του Μάνου Χατζιδάκι που βασίστηκε σε αυτό το θέμα για να γράψει όχι μια Συμφωνία, αλλά το “Χασάπικο 40”.

Βίντεο 2 – Alla turca

Πρόκειται για το τρίτο μέρος μιας σονάτας για πιάνο. Διάβασε εδώ περισσότερα για το κομμάτι αυτό.

Βίντεο 3 – Κονσέρτο για πιάνο Νο.20

Ακούστε ένα απόσπασμα του κονσέρτου και παρατηρείστε τον διάλογο ανάμεσα στο πιάνο και την ορχήστρα. Ο πιανίστας αναλαμβάνει και τον ρόλο του μαέστρου, πράγμα συνηθισμένο επίσης στην εποχή του Μότσαρτ.

Βίντεο 4 – Κονσέρτο για πιάνο Νο.21

Ένα απόσπασμα από το δεύτερο μέρος του κονσέρτου. Παίζει ένας νεαρός πιανίστας, με φόντο την πόλη του Βερολίνου – όπου βρίσκεται η δισκογραφική εταιρία που έκανε την ηχογράφηση.
Η μουσική, σαν ένα ροδοπέταλο που το περασύρει ο άνεμος, διαπερνά όλους τους ανθρώπους της πόλης, διαφορετικών ηλικιών ή φυλών, με διαφορετικό τρόπο ζωής και προτιμήσεις. Όλοι όμως έχουν ανάγκη την μουσική, που εκφράζει για τον καθένα κάτι άλλο: ηρεμία, χαρά, αγάπη, έκπληξη, …. τι εκφράζει για σένα αυτό το κομμάτι;

Βίντεο 5 – Παραλλαγές πάνω σε ένα παιδικό τραγούδι

Στα ελληνικά είναι γνωστό ως το “Φεγγαράκι μου λαμπρό”. Το τραγούδι αυτό είναι ένα πολύ παλιό παιδικό γαλλικό τραγούδι με τον τίτλο “Ah! vous dirai-je, Maman” πάνω στο οποίο ο Μότσαρτ έγραψε 12 παραλλαγές για πιάνο.

Βίντεο 6 – Σονάτα για δύο πιάνα σε Ρε μείζονα

Ο Μότσαρτ έγραψε αυτή το έργο όταν ήταν 25 χρονών, για να την παρουσιάσει σε μια συναυλία ο ίδιος με έναν ακόμα πιανίστα. Κάποιοι επιστήμονες λένε πως ακούγοντας τη συγκεκριμένη μουσική μπορεί κανείς να αναπτύξει την φαντασία του σε σχέση με τον χώρο και τα τρισδιάστατα αντικείμενα (π.χ. να βρίσκει εξόδους σε λαβίρυνθους ή να κατασκευάζει πιο έυκολα ένα οριγκάμι). Ουπς!

Βίντεο 7 – Κονσέρτο για κλαρινέτο

Ακόμα μια από τις πιο χαλαρωτικές μελωδίες στην ιστορία της μουσικής. Ακούμε το δεύτερο μέρος (Adagio – αργό).

Βίντεο 8 – Μαγικός Αυλός

Ο Μαγικός Αυλός είναι η πιο σπουδαία όπερα του Μότσαρτ, και μία από τις πιο σημαντικές σε όλη την ιστορία της μουσικής. Εδώ είναι το σημείο όπου δύο από τους πρωταγωνιστές, ο Παπαγκένο και η Παπαγκένα, ερωτευμένοι, τραγουδούν σχεδιάζοντας το μέλλον τους: μια μεγάλη οικογένεια με πολλά παιδιά!

Βίντεο 9 – Κονσέρτο για βιολί Νο.3

Ο Μότσαρτ συνέθεσε το έργο αυτό όταν ήταν μόλις 19 χρονών. Από τότε όποιος μαθαίνει βιολί, διάσημοι σολίστες ή φιλόδοξοι μαθητές, θα μελετήσει και αυτό το κονσέρτο κάποια στιγμή στη ζωή του.