Τέσσερις εποχές, τέσσερα κονσέρτα για βιολί με την εγγύηση του ιταλικού γούστου!
Περιεχόμενα
Ταυτότητα έργου
Τίτλος: Le quattro stagioni
Συνθέτης: Antonio VIVALDI (Ιταλία)
Χρονολογία: 1716 – 17 (παρουσιάστηκε το 1725)
Είδος: Τέσσερα κονσέρτα για βιολί και ορχήστρα
Τι είναι το “κονσέρτο”;
Η λέξη concerto είναι ιταλική. Στη μουσική δηλώνει μια συνομιλία ανάμεσα σε ένα μουσικό όργανο και την ορχήστρα.
Τη θέση του μουσικού οργάνου που έχει σολιστικό χαρακτήρα (“solo”: ιταλική λέξη που σημαίνει “μόνος”) μπορεί να πάρει οποιοδήποτε όργανο: βιολί, πιάνο, φλάουτο, κοντραμπάσο, τρομπέτα, κλπ. Έτσι μιλάμε αντίστοιχα για ένα κονσέρτο για βιολί και ορχήστρα, για πιάνο και ορχήστρα, φλάουτο και ορχήστρα, κλπ.
Ένα κονσέρτο αποτελείται συνήθως από τρία μέρη:
1. γρήγορο (allegro ή presto)
2. (largo ή adagio)
3. γρήγορο
“Περιγραφική” ή ΄”προγραμματική” μουσική
Στο κάθε κονσέρτο του έργου ο συνθέτης περιγράφει και μία εποχή. Ένας παρατηρητικός ακροατής θα ακούσει το κελάηδισμα των πουλιών, το γάργαρο νερό, τα τζιτζίκια, την καταιγίδα, κλπ.
Το έργο αυτό είναι ένα από τα πρώτα έργα “περιγραφικής” ή “προγραμματικής” μουσικής (program music).
Ήδη σε έργα παλαιότερων συνθετών μπορούμε να ακούσουμε τη μουσική να αναφέρεται σε διάφορα γεγονότα ή φυσικούς ήχους: από μια μάχη μέχρι …έναν γρύλλο. Όμως είναι από το 1800 και έπειτα, την εποχή που ονομάζουμε “ρομαντική”, που συναντάμε όλο και πιο συχνά έργα με τίτλο και προορισμό περιγραφικό. Έτσι μπορούμε να πούμε πως ο Βιβάλντι ήταν αρκετά πρωτοποριακός ως προς το θέμα αυτό.
Ο Βιβάλντι έχει συνδέσει κάθε εποχή, δηλαδή κάθε κονσέρτο, με μερικά όμορφα στιχάκια – “σονέτα” – μα οι μουσικολόγοι ακόμα δεν έχουν καταλήξει ποιο από τα δύο προηγήθηκε: τα σονέτα ή η μουσική;
Σε κάθε κονσέρτο (δηλαδή σε κάθε εποχή) αντιστοιχούν τρία σονέτα – ένα για κάθε μέρος.
Άνοιξε τις παρακάτω καρτέλες για να τα διαβάσεις.
Έτσι, όταν ακούσεις τη μουσική θα πλησιάσεις πιο εύκολα σε αυτό που ήθελε να περιγράψει ο συνθέτης.
Η Άνοιξη (La Primavera)
Allegro (1ο μέρος)
Η Άνοιξη προβάλλει!
Τα πουλιά την καλωσορίζουν με γιορτινά κελαηδίσματα,
τα ρυάκια μουρμουρίζουν μέσα στην ανοιξιάτικη αύρα.
Μαύρα σύννεφα στον ουρανό προμηνύουν μια μικρή καταιγίδα,
αλλά σύντομα επανέρχεται η ηρεμία
και το ξέγνοιαστο τραγούδι των πουλιών.
Παρατήρησε πώς το βιολί και η ορχήστρα μιμούνται το κελάηδισμα των πουλιών.
Largo e pianissimo (2ο μέρος)
Στο ανθόσπαρτο λιβάδι,
κάτω απ’το θρόσιμα των φύλλων κοιμάται ο βοσκός
– με τον πιστό σκύλο κοντά του.
Μπορείς να αναγνωρίσεις στην μουσική τον ήχο της ήσυχης και ρυθμικής ανάσας ή το γαύγισμα του σκύλου;
Allegro (3ο μέρος)
Οι γκάιντες ηχούν γιορτινά και οι χωρικοί με τις Νύμφες χορεύουν στην αγκαλιά της Άνοιξης.
Βίντεο – Η Άνοιξη
1ο μέρος: 0:22 / 2ο μέρος: 3:24 / 3ο μέρος: 6:00
Το Καλοκαίρι (L’ estate)
Allegro non molto (1ο μέρος)
Ο καλοκαιρινός ήλιος καίει στον ουρανό.
Ο βοσκός και το κοπάδι εξαντλημένοι από τη ζέστη,
τα πεύκα έτοιμα να πάρουν φωτιά.
Η φωνή του κούκου αγωνιά
δίπλα στο γλυκό τραγούδι της καρδερίνας και του σπίνου.
Απειλητικός εμφανίζεται ο βοριάς,
παραμερίζοντας το δροσερό αεράκι.
Ο βοσκός τρέμει την καταιγίδα
και την μοίρα του…
Άκου το μέρος αυτό και προσπάθησε να εντοπίσεις την φωνή του κούκου που βιαστικά ανεβαίνει όλο και πιο ψηλά.
Adagio e piano – Presto e forte (2ο μέρος)
Ο φόβος για τις αστραπές και την άγρια καταιγίδα που πλησιάζει δεν αφήνουν τον βοσκό να ξεκουράσει το σώμα του,
ενώ οι μύγες και τα ζουζούνια βουίζουν γύρω του.
Παρατήρησε πώς το βιολί και η ορχήστρα περιγράφουν αντίστοιχα τον κουρασμένο βοσκό και το βούισμα των εντόμων.
Presto (3ο μέρος)
Οι ουρανοί ανοίγουν, ο αέρας και τα χαλάζι λυσσομανούν
χτυπώντας ανελέητα τα χωράφια με τα σιτηρά.
Με ποιον τρόπο καταφέρνει ο συνθέτης να μιμηθεί τόσο πειστικά την ένταση της καταιγίδας;
Βίντεο – Το Καλοκαίρι
1ο μέρος: 00:07 / 2ο μέρος: 5:52 / 3ο μέρος: 8:32
…και ξανακούω: Καλοκαιρινή καταιγίδα
Το Φθινόπωρο (L’ autunno)
Allegro (1ο μέρος)
Οι χωρικοί με χορούς και τραγούδια
γιορτάζουν τον θερισμό και την πλούσια σοδειά.
Μεθυσμένοι από το κρασί του Βάκχου,
κάποιοι από αυτούς γλυκοκοιμούνται.
Κάποιοι μεθυσμένοι χωρικοί χάνουν τα βήματα (ή τα λόγια) τους μέσα στον ρυθμικό χορό. Μπορείς να καταλάβεις σε ποιο σημείο συμβαίνει αυτό;
Adagio molto (2ο μέρος)
Στον απόηχο της γιορτής, όλοι είναι ξέγνοιαστοι και ήσυχοι.
Το αεράκι δροσερό, χαϊδεύει τον πιο γλυκό και απολαυστικό ύπνο
Allegro (3ο μέρος)
Ξημερώνει μέρα κυνηγιού: στο άκουσμα του συνθήματος, σκυλιά και όπλα είναι έτοιμα.
Το θήραμα ξεφεύγει, οι κυνηγοί ακολουθούν τα ίχνη του.
Κουρασμένο και τρομοκρατημένο από τους πυροβολησμούς, το ζώο παγιδεύεται.
Στην προσπάθειά του να ελευθερωθεί, τελικά πεθαίνει.
Το πρώτο μουσικό θέμα, ρυθμικό, περιγράφει το σύνθημα των κόρνων και το βάδισμα των κυνηγών και των αλόγων. Πόσες φορές επαναλαμβάνεται στην διάρκεια του κυνηγιού;
Βίντεο – Το Φθινόπωρο
1ο μέρος: 0:06 / 2ο μέρος: 4:56 / 3ο μέρος: 7:37
Ο Χειμώνας (L’ inverno)
Allegro non molto (1ο μέρος)
Παγωνιά, χιόνι και αέρας που “ξυρίζει”.
Τα βήματα τρικλίζουν στον πάγο,
τα δόντια τρέμουν από το κρύο.
Το τρέμουλο στο βιολί, τα παγωμένα “βήματα” της ορχήστρας… Κλείσε τα μάτια σου και άκου πώς η μουσική περιγράφει την αίσθηση του κρύου που γίνεται όλο και πιο έντονο.
Largo (2ο μέρος)
Η φωτιά φέρνει θαλπωρή.
Έξω βρέχει, αλλά τώρα η ζέστη έχει αντικαταστήσει το κρύο.
Άκου πώς το pizzicato – το “τσίμπημα” των χορδών στα έγχορδα – μοιάζει με τις σταγόνες της βροχής. Ή μήπως με το τρίξιμο των ξύλων που καίγονται στο τζάκι. Πάντως το σόλο του βιολιού είναι τόσο απολαυστικό, σαν τη ζέστη!
Allegro (3ο μέρος)
Προσεχτικά βήματα πάνω στον πάγο, για να μην γλιστρήσουμε.
Μια βιαστική κίνηση αρκεί για να πέσουμε στον παγο.
Το κρύο διαπερνά τις κλειστές πόρτες,
παρ’όλ’αυτά ο χειμώνας έχει τη χάρη του!
Βίντεο – Ο Χειμώνας
1ο μέρος: 0:05 / 2ο μέρος: 3:43 / 3ο μέρος: 5:58
…και ξανακούω: Ο Χειμώνας
1ο μέρος: 0:06 / 2ο μέρος: 3:38 / 3ο μέρος: 5:17
Βίντεο – Γιατί μας αρέσουν οι “4 Εποχές”
Το βίντεο αυτό, ιδιαίτερα δημοφιλές από τότε που κυκλοφόρησε, αξίζει να το (ξανα)δείτε τώρα που γνωρίζετε αρκετά στοιχεία για το έργο του Βιβάλντι. Και σίγουρα θα συμφωνήσετε πως είναι δικαιολογημένη η φήμη του!
(*αναζητήστε την ρύθμιση για τους ελληνικούς υπότιτλους)
Ο Βιβάλντι
Μάθετε περισσότερα για τον συνθέτη και το έργο του.
Δραστηριότητες
Μπορείς να θυμηθείς ή να μαντέψεις τι σημαίνουν οι παρακάτω όροι;
Άνοιξε τις καρτέλες για να δεις τις απαντήσεις.
γρήγορα
αργά
γρήγορα, αλλά όχι πολύ
αργά και σιγά (στην ένταση)
γρήγορα και δυνατά
πολύ αργά
Φαντάσου πως ζεις 300 χρόνια πριν και μόλις άκουσες από μια μικρή ορχήστρα ένα κονσέρτο του Βιβάλντι. Τι θα ήθελες να πεις ή να ρωτήσεις στον συνθέτη; Γράψε ένα γράμμα για αυτόν.
Εδώ μπορείς να εκτυπώσεις ένα PDF αρχείο με τη διεύθυνση του συνθέτη και το γραμματόσημο για το γράμμα σου!
