Κλασικά και αγαπημένα – Το καρναβάλι των ζώων

Τα μουσικά όργανα μεταμφιέζονται: όχι με ρούχα, αλλά με μουσική!

Το Καρναβάλι των ζώων και τα μουσικά όργανα

Το Καρναβάλι των Ζώων είναι ένα χιουμοριστικό έργο, όπου ο συνθέτης μιμείται 13 ζώα (μεταξύ των οποίων και τους… πιανίστες!). Όταν ένας συνθέτης θέλει να περιγράψει κάτι συγκεκριμένο με τη μουσική, τότε μιλάμε για “περιγραφική μουσική”.

Ο Saint-Saëns συνέθεσε το έργο αυτό το 1886 για να διασκεδάσει με τους φίλους του, με αφορμή τον εορτασμό της Τρίτης πριν τη Σαρακοστή (αγγλικά: Shrove Tuesday, γαλλικά: Mardi Gras), μέρα που γιορτάζεται με ιδιαίτερο τρόπο στην πατρίδα του.
Ζήτησε να μην δημοσιευθεί το έργο όσο ζούσε γιατί πίστευε πως θα έχανε το κύρος του ως συνθέτης. Πού να φανταστεί πως μετά τον θάνατό του Το Καρναβάλι των Ζώων θα αποτελούσε ένα από τα βασικά έργα του κλασικού ρεπερτορίου και θα τον έκανε διάσημο σε όλον τον κόσμο!

Είναι μια σύνθεση για μια μικρή ορχήστρα (ορχήστρα δωματίου) με τα εξής όργανα:

• φλάουτο/πίκολο
• κλαρινέτο
• δύο πιάνα
• glass harmonica (ή ξυλόφωνο)
  
• δύο βιολιά
• βιόλα
• τσέλο
• κοντραμπάσο

Τι είναι η “glass harmonica”;

Στα ελληνικά θα μπορούσαμε να ονομάσουμε το όργανο αυτό “γυάλινη αρμόνικα” ή “κρυσταλλόφωνο”. Αποτελείται από μια σειρά γυάλινων μπωλ, τοποθετημένα κατά σειρά μεγέθους το ένα μέσα στο άλλο και στηριγμένα οριζόντια σε έναν άξονα. Καθώς τα μπωλ περιστρέφονται, ο μουσικός αγγίζει με βρεγμένες τις άκρες των δαχτύλων του το χείλος τους, το οποίο με την τριβή παλλεται και παράγει ήχο. Ανάλογα με το μέγεθος του μπωλ ο τόνος είναι ψηλότερος ή χαμηλότερος και παράγεται η μελωδία.

Ακούστε την glass harmonica στο Ενυδρείο.

Πρόγονος της glass harmonica είναι η glass harp, που αποτελείται από πολλά ποτήρια διαφορετικού μεγέθους, ίσως με νερό μέσα για να κουρδίζουν ακριβώς στον επιθυμητό τόνο. Η τεχνική που χρησιμοποιεί ο μουσικός για να παράγει ήχο με τα χέρια του, μοιάζει με αυτήν της glass harmonica.

Ο συνθέτης

Στις 9 Οκτωβρίου του 1835 γεννήθηκε στο Παρίσι ο Camille Saint-Saëns. Δεν πρόλαβε να γνωρίσει τον πατέρα του, καθώς αυτός πέθανε όταν ο Camille ήταν μωρό, και μεγάλωσε με τη μητέρα και την θεία του. Άφησε την τελευταία του πνοή στο Αλγέρι στις 16 Δεκεμβρίου του 1921.

Από μικρός έδειξε το μουσικό του ταλέντο, και το 1846 (πόσο χρονών;) έδωσε το πρώτο του ρεσιτάλ στο πιάνο. Όταν έγινε 13 χρονών πήγε στο Ωδείο του Παρισιού όπου ξεκίνησε μαθήματα εκκλησιαστικού οργάνου και σύνθεσης. 

Στην διάρκεια της ζωής του ήταν ένας καταξιωμένος πιανίστας. Ταξίδεψε στην Ευρώπη αλλά και στις Η.Π.Α., την Μέση Ανατολή, την Ασία και την Νότιο Αμερική δίνοντας συναυλίες άλλοτε παίζοντας τα 5 κονσέρτα για πιάνο που ο ίδιος συνέθεσε και άλλοτε διευθύνοντας έργα του για ορχήστρα.

Ας ακούσουμε το έργο!

Εισαγωγή – Βασιλική παρέλαση των λιονταριών

Introduction et marche royale du lion / Introduction and royal march of the lion

Έγχορδα και δύο πιάνα υποδέχονται τον βασιλιά των ζώων που περπατά περήφανος. Πού και πού ανοίγει το στόμα και βρυχάται – όπως το πιάνο!

Κότες και κοκόρια

Poules et coqs / Hens and roosters

Μα τι κουτσομπόλικα ζώα! Ακούστε πως κακαρίζει το κοτέτσι:
Ακούμε τα βιολιά, τη βιόλα, δύο πιάνα και ένα κλαρινέτο.

Ημίονοι (μουλάρια)

Hémiones / Wild asses

Δύο πιάνα τρέχουν πέρα-δώθε.
Ένα τρελό κυνηγητό!

Χελώνες

Tortues / Tortoises

Έχετε δει ποτέ χελώνες να χορεύουν; Για φανταστείτε: η οικογένεια του βιολιού και το πιάνο παίζουν μια πολύ γνωστή μελωδία σε ταχύτητα… χελώνας!

Η μελωδία που ακούμε είναι γνωστή ως Can-can, και προέρχεται από την όπερα του Jacques Offenbach “Ο Ορφέας στον Άδη” (βλ. Β’ μέρος βιβλίου “Μέσα απ’το τραγούδι“).

Μπορείς να παίξεις και εσύ την μελωδία του χορού αυτού, γνωστού ως Can Can στο πιάνο ή στο μεταλλόφωνο.
Κάνε κλικ στις παρακάτω εικόνες για να δεις βίντεο – οδηγούς και παρτιτούρες.

Ελέφαντας

L’éléphant / The Elephant

Γνωρίζετε το χοντραμπάσο; Εεε, συγνώμη, κοντραμπάσο! Αυτό το βιολί-γίγαντας δεν είναι τόσο βαρύ όσο φαίνεται. Από μέσα είναι κούφιο, αέρας κοπανιστός δηλαδή. Μόνο η φωνή του είναι βαριά, αλλά το τραγούδι του χαριτωμένο, όπως ο ελέφαντας! Μαζί του παίζει το πιάνο.

Καγκουρό

Kangourous / Kangaroos

Πότε τρέχει και χοροπηδά, πότε κοντοστέκεται και κοιτά δεξιά-αριστερά. Το ακούτε; Πόσα μουσικά όργανα παίζουν;

Ενυδρείο

Aquarium

Μέσα στο νερό όλα είναι πιο ελαφριά. Μήπως γι αυτό λείπει το κοντραμπάσο με την βαριά φωνή του; Τα υπόλοιπα έγχορδα, τα δύο πιάνα, το φλάουτο και η glass harmonica κολυμπούν μέσα στο νερό. Κλείστε τα μάτια και κολυμπήστε κι εσείς. Με την φαντασία σας δίπλα στα μικρά και μεγάλα ψάρια!

Φιγούρες με μεγάλα αυτιά (γάιδαροι)

Personnages à longues oreilles / Personages with Long Ears

«Δυο γάιδαροι μαλώνανε σε ξένο αχυρώνα». Ή δυο δοξάρια που γκαρίζουν…

*Στο συγκεκριμένο βίντεο η μουσική (και ο καυγάς) αρχίζει στο 0:32

Ο κούκος στο δάσος

Le coucou au fond des bois / The Cuckoo in the Depths of the Woods

Κού-κου, κού-κου…. Ησυχία στο δάσος (πιάνο). Μόνο η φωνή του κούκου ακούγεται (κλαρινέτο). Πόσα «κού-κου» ακου-κούτε;

Το κλουβί (τα πουλιά)

Volière / Aviary

Ποιο όργανο θα μπορούσε να μιμηθεί καλύτερα τα πουλιά που πετούν εκτός από το φλάουτο; Ο ήχος του είναι ανάλαφρος σαν πουλί. Δύο πιάνα του κάνουν παρέα κελαηδώντας, και τα έγχορδα, με δοξάρια που φτερουγίζουν.

Οι πιανίστες (!)

Pianistes / Pianists

Έχει κάποιος από εσάς γείτονα που μαθαίνει πιάνο; Μα, τι πλάσματα είναι αυτοί οι πιανίστες! Ανεβοκατεβαίνουν πάνω-κάτω στα άσπρα και μαύρα πλήκτρα, για να γίνουν οι καλύτεροι. Ονομάζουν αυτή τη μελέτη «σκάλες». Έτσι γυμνάζονται καθημερινά, πράγμα απαραίτητο για έναν μουσικό. Είναι αλήθεια αυτό;

Τα απολιθώματα

Fossiles / Fossils

Να και κάποια ζώα από τα χρόνια τα παλιά. Έχουν μείνει μόνο οι σκελετοί τους απολιθωμένοι πάνω σε πέτρες: ψάρια και κοχύλια, αλλά και οστά από ελέφαντες και δεινόσαυρους! Το ξυλόφωνο παρέα με δύο πιάνα και ένα κλαρινέτο.

Ο κύκνος

Le cygne / The Swan

Για το νερό παίζει το πιάνο, ενώ το δοξάρι πάνω στις τέσσερις χορδές του τσέλου κινείται με την ευγένεια του όμορφου και κομψού κύκνου. Κοιτάξτε λίγο, και μετά κλείστε τα μάτια και πηγαίνετε με τη φαντασία σας δίπλα στην λιμνούλα για να απολαύσετε την εικόνα.

Φινάλε

Final / Finale

Όλη η ορχήστρα παίζει εδώ, κανείς δεν μένει παραπονεμένος από τη γιορτή!

Ολόκληρο το έργο

Δραστηριότητες

Μουσική και ζωγραφική 1

1. Διάλεξε δύο από τα ζώα του καρναβαλιού.
2. Σκέψου μια ιστορία ή μια εικόνα με πρωταγωνιστές αυτά τα δύο ζώα (ή ζωάκια).
3. Άκου ξανά τη μουσική που έγραψε ο Saint-Saëns για τους πρωταγωνιστές που διάλεξες, κλείσε τα μάτια και σκέψου τι θα ζωγραφίσεις.
4. Ζωγράφισε!

Μουσική και ζωγραφική 2

Εκτύπωσε εδώ την εικόνα για να συμπληρώσεις και να χρωματίσεις τα ζώα του Καρναβαλιού.

Ακούω και μετρώ

Σου αρέσει να μετράς; Άκου προσεκτικά και απάντησε.
Καλύτερα να ακούσεις μαζί με ένα φίλο, αδελφό/αδελφή, γονιό, ακόμα και με τον παππού ή τη γιαγιά. Συζητήστε τις απαντήσεις σας. Είναι ίδιες ή δαφορετικές;

1. Λιοντάρι: Πόσες φορές ακούς το πιάνο να ανοίγει τα σαγόνια του (σαν λιοντάρι);
2. Καγκουρό: Μια τρέχει, μια κοντοστέκεται και κοιτά δεξιά-αριστερά. Πόσες φορές σταματά;
3. Κούκος: Πόσες φορές κάνει “κου-κου” το κλαρινέτο, δηλαδή ο κούκος;
4. Σε πόσα ζώα παίζουν δύο πιάνα;
5. (Για τις τάξεις Ε’ και ΣΤ’) Άκου τον ελέφαντα, βρες τον παλμό, και μετά το μέτρο. Είναι 2άρι, 3άρι ή 4άρι;

Χορεύετε;

Θέλετε να μιμηθείτε τον ελέφαντα ή το καγκουρ, τα ψαράκια ή την χελώνα;
Διαλέξτε το ζωάκι που σας εμπνέει, και ακολουθείστε τη μουσική με το σώμα σας!

Μουσικά όργανα

Εκτύπωσε εδώ τη σελίδα με τα μουσικά όργανα που παίζουν στο Καρναβάλι των Ζώων.
Συμπλήρωσε τα σχέδια και χρωμάτισε όπως θέλεις.

Ένα ψηφιακό βιβλίο

Δες εδώ ένα ψηφιακό βιβλίο με σκέψεις του συνθέτη για το έργο του (από την Κασσιανή Βαμβαδλιώτη).